Të nxënit kuptimplotë: Integrimi i zërit dhe zgjedhjes së studentëve në arsim

Blerta Mustafa & Zinaide Gruda

Fakulteti i Filologjisë, Universiteti i Prishtinës

Hyrje

Sot, në arsimin e lartë, ekziston një kërkesë në rritje për vlera më të përqendruara te nxënësi, më të përgjegjshme dhe demokratike në klasë. Qasjet që i shohin studentët si agjentë aktivë në të nxënit e tyre po sfidojnë paradigmën tradicionale të përqendruar te mësuesi, ndërsa universitetet po përballen me kërkesa për inovacion dhe përfshirje. Gjatë këtij tranzicioni, konceptet e zërit dhe zgjedhjes së studentit kanë fituar rëndësi si tregues të cilësisë në arsim.

Termi “zëri i studentit” përshkruan pjesëmarrjen aktive dhe ndikimin e studentëve në të nxënit e tyre, procedurat e vendimmarrjes dhe politikat institucionale. Përmes dialogut kuptimplotë, studentët ndajnë pikëpamjet e tyre që kanë ndikim në hartimin e kurrikulës dhe mësimdhënie. Nga ana tjetër, “zgjedhja e studentit” i referohet shkallës së autonomisë për të zgjedhur temat, mënyrat e të nxënit dhe metodat e vlerësimit. Të dyja këto koncepte përfaqësojnë një filozofi arsimore të bazuar në veprim, respekt dhe bashkëpunim.

Rëndësia e këtyre koncepteve qëndron në përputhshmërinë e tyre me qëllimet arsimore të shekullit XXI, të cilat përfshijnë të menduarit kritik, angazhimin, fleksibilitetin dhe të mësuarit gjatë gjithë jetës. Në shoqëritë e sotme të ndërlidhura, zëri dhe zgjedhja zhvillojnë shkathtësitë dhe qëndrimet e nevojshme për qytetari aktive dhe punësueshmëri. Studentët zhvillojnë një ndjenjë pronësie dhe përkatësie në komunitetin akademik kur atyre u besohet roli i partnerëve në procesin e të nxënit.

Ky punim hulumton funksionin e zërit dhe zgjedhjes së studentëve në hartimin e programit mësimor, të kurrikulës dhe të vlerësimit, të cilat janë tri fusha thelbësore të arsimit të lartë. Ai shqyrton ndikimin e këtyre qasjeve në përmirësimin e të nxënit dhe kulturës institucionale duke u angazhuar në kërkime dhe diskurse bashkëkohore ndërkombëtare.

Bazat konceptuale dhe teorike

Zëri dhe zgjedhja e studentëve bazohen në traditën e arsimit demokratik, të promovuar nga filozofët e arsimit John Dewey dhe Paulo Freire, të cilët e konsiderojnë arsimin si një proces pjesëmarrës dhe dialogues dhe jo si një transferim të njohurive nga lart poshtë. Arsimi duhet të jetë një proces bashkëpunues dhe reflektues në të cilin studentët angazhohen në mënyrë aktive për të krijuar procesin e tyre të të nxënit. Për Dewey-n, arsimi duhet të mishërojë demokracinë përmes pjesëmarrjes dhe dialogut, duke reflektuar demokracinë si formë qeverisjeje dhe si mënyrë jete komunitare. Po ashtu, pedagogjia e të shtypurve e Freire-s thekson bisedën si një mjet për transformim dhe fuqizim, duke i parë studentët si bashkë-ndërtues të njohurive dhe jo si marrës pasivë të tyre.

Duke ndjekur këtë kornizë, pedagogjia konstruktiviste mbështet idenë se angazhimi aktiv, bashkëpunimi dhe reflektimi i nxënësve për të ndërtuar kuptimin çojnë në të nxënit efektiv. Sipas kësaj perspektive, njohuritë duhet të bashkë-ndërtohen në situata të botës reale, e jo të ligjërohet për to nga mësimdhënësit.

Duke vënë në pikëpyetje paradigmën konsumeriste e cila i sheh studentët si klientë, Bovill et al. (2021) propozuan modele të partneritetit të studentëve që promovojnë një ndjenjë të agjencisë dhe përkatësisë në komunitetin e të nxënit përmes respektit midis mësuesve dhe studentëve, si dhe përgjegjësisë së përbashkët për të nxënit. Ky partneritet përfshin bashkë-ndërtimin e mjedisit të të nxënit, kurrikulave dhe vlerësimit në mënyrë që të ndodhë një transformim i vërtetë arsimor. Prandaj, zëri dhe zgjedhja e studentit, të cilat promovojnë këtë partneritet, duhet të rrënjosen në kulturën institucionale dhe praktikën pedagogjike.

Zëri dhe Zgjedhja në Dizajnin e Programit Mësimor

Një hap i rëndësishëm në promovimin e një kulture demokratike të të nxënit që vlerëson zërin dhe zgjedhjen është përfshirja e studentëve në hartimin e programit mësimor. Kur studentët angazhohen në diskutime rreth komponentëve kryesorë të lëndës, siç janë përmbajtja, afatet, detyrat dhe aktivitetet e të nxënit, ata zhvillojnë një ndjenjë të agjencisë dhe përgjegjësisë së përbashkët. Me fjalë të tjera, studentët fillojnë ta perceptojnë veten si partnerë aktivë në procesin e të nxënit, ndërsa klasa e tyre shihet si një komunitet bashkëpunues i të nxënit. Përmes këtij procesi pjesëmarrës, studentët zhvillojnë shkathtësi të shekullit XXI. Ata përmirësojnë shkathtësitë e tyre të të menduarit kritik dhe vendimmarrjes duke balancuar preferencat me kërkesat akademike dhe duke vlerësuar opsionet. Ata zhvillojnë shkathtësi të punës në grup dhe negociuese duke mbrojtur idetë e tyre. Për më tepër, kur u kërkohet të arsyetojnë zgjedhjet e tyre, studentët zhvillojnë shkathtësi në artikulimin e ideve në mënyrë efektive, duke dëgjuar në mënyrë aktive dhe duke u përgjigjur me respekt. Si pasojë, ata zhvillojnë shkathtësi thelbësore komunikimi për suksesin akademik dhe profesional. Për më tepër, studentët zhvillojnë një kuptim më të thellë të pritjeve akademike, gjë që nga ana tjetër i bën rezultatet arsimore më të lidhura dhe të përafruara me kontekstet e botës reale.

Përfshirja e zërit dhe zgjedhjes së nxënësve në hartimin e programit mësimor rrit gjithashtu pjesëmarrjen dhe motivimin (Flowerday & Schraw, 2000; Flutter, 2006); nxënësit janë më të përkushtuar në aktivitetet në përzgjedhjen e të cilave kanë kontribuar. Ata ndihen më përgjegjës dhe më të motivuar për të përfunduar detyrat që kanë bashkë-krijuar.

Megjithatë, zbatimi efektiv i zërit dhe zgjedhjes kërkon lehtësim të kujdesshëm nga mësimdhënësi i lëndës. Përfshirja e të gjithë studentëve në vendimmarrje kërkon kohë. Kjo do të thotë që mësimdhënësit e lëndës do të duhet të ndajnë kohë nga orët e tyre për të udhëhequr dialogun dhe për të ndihmuar klasën të arrijë një marrëveshje. Për më tepër, disa studentë mund të propozojnë detyra që janë më pak sfiduese ose më pak të vlefshme nga ana akademike. Ata gjithashtu mund të mos kenë aftësinë për të kuptuar plotësisht se si zgjedhjet e tyre do të ndikojnë në rezultatet e tyre të të nxënit afatgjatë. Këta faktorë, ndër shumë të tjerë, mund të sjellin rezultate kundërproduktive. Prandaj, përfshirja e zërit dhe zgjedhjes në hartimin e programit mësimor nuk përkthehet në autonomi të plotë të studentit për të vendosur se si, kur dhe çfarë të mësojë; përkundrazi, duhet të jetë e balancuar, e udhëhequr dhe e lehtësuar nga mësimdhënësi i lëndës për të siguruar përputhje me qëllimet dhe kërkesat akademike. Për shembull, mësimdhënësit e lëndës mund t'u japin studentëve një zgjedhje për të zgjedhur një temë projekti nga një listë temash. Megjithatë, mësimdhënësi duhet të sigurojë që të gjitha detyrat e projektit kërkojnë të njëjtin nivel përpjekjeje; do të ishte e padrejtë nëse disa studentë do të angazhoheshin në kërkime rigoroze në terren, duke përfshirë intervista dhe vëzhgime, ndërsa të tjerët do ta kufizonin kërkimin e tyre vetëm në burimet online. Gjithashtu, nëpërmjet negociatave të strukturuara, studentët mund të votojnë për preferencat e tyre (p.sh., tema, formati i detyrës, librat), ndërsa mësimdhënësi ruan kontrollin mbi rezultatet e pritura të të nxënit dhe/ose afatet. Në përgjithësi, për të kultivuar pronësinë mbi të nxënit, për të rritur motivimin dhe për të përmirësuar shkathtësitë e shekullit XXI, zëri dhe zgjedhja duhet të jenë një pjesë integrale e hartimit të lëndës. Megjithatë, që kjo të jetë efektive, mësimdhënësit e lëndës duhet të ofrojnë udhëzime, mbështetje dhe strukturë.

Zëri dhe Zgjedhja në Kurrikulë

Nuk është e pazakontë që studentët në arsimin e lartë të ftohen zyrtarisht në tryezë me mësimdhënësit për të hartuar dhe/ose rishikuar kurrikulën. Përfshirja e zërit të studentëve në hartimin e kurrikulës mund të rezultojë në përmirësimin e strukturës së programit, rezultateve të të nxënit, përmbajtjes së lëndës dhe vlerësimit. Kur studentët kanë kontribut në hartimin e kurrikulës, ata gjithashtu zhvillojnë një ndjenjë të fortë të veprimit dhe llogaridhënies, si dhe aftësi kritike dhe bashkëpunuese. Programet gjithashtu bëhen më fleksibile dhe relevante, dhe përputhen më mirë me interesat, nevojat dhe përvojat e studentëve.

Megjithatë, ndikimi i zërit dhe zgjedhjes shpesh zvogëlohet, pasi zëri i studentëve në proces perceptohet kryesisht si një kërkesë e imponuar nga agjencitë e akreditimit, sesa si një kontribut i vërtetë në përmirësimin e kurrikulës. Për një ndikim domethënës të studentëve dhe një perspektivë unike në kurrikulë (Cook-Sather, 2006), studentët kanë nevojë për pjesëmarrje të vazhdueshme në komitetet e zhvillimit të kurrikulës. Kjo do t'u lejonte atyre të njiheshin me proceset, të zhvillonin shkathtësi dhe të fitonin besim në shprehjen e mendimeve të tyre. Angazhimi efektiv gjithashtu kërkon që studentët të ndihen të mbështetur dhe të inkurajuar. Nëse studentët përjetojnë mosbesim institucional dhe/ose kanë frikë nga hakmarrja nga mësimdhënësit (Mustafa et al., 2025), ata mund të përmbahen nga dhënia e ndonjë kontributi, duke kufizuar kështu reformat kurrikulare me ndikim. Për t'u siguruar që studentët kanë vetëbesim për të shprehur pikëpamjet e tyre dhe për të sfiduar normat e vendosura dhe kierarkitë e perceptuara, mësimdhënësit duhet t'u ofrojnë studentëve mentorim, udhëzime të qarta dhe trajnim për zhvillimin e shkathtësive.

Fatkeqësisht, përfshirja e qëndrueshme e studentëve në hartimin e kurrikulës mund të ndikohet nga ndërrimi i shpeshtë i studentëve, gjë që ndërpret proceset e dialogut dhe vendimmarrjes. Kur studentët diplomohen ose largohen nga universiteti, ata marrin me vete njohuritë dhe përvojat e tyre të vlefshme, duke minimizuar ndikimin e tyre në reformën e kurrikulës. Si rezultat, studentët e rinj duhet të fillojnë nga e para, duke ngadalësuar procesin. Disa studentë kanë një kuptim të kufizuar të rolit të tyre në komitetet e kurrikulës; duke u përqendruar thjesht në shprehjen e ankesave (Carey, 2013) në vend që të angazhohen në dialog konstruktiv. Gjithashtu, mungesa e vetëefikasitetit të studentëve (Mustafa et al., 2025) dhe mungesa e të kuptuarit të standardeve të akreditimit ose ndërgjegjësimit pedagogjik kufizojnë kontributin e tyre domethënës në hartimin e kurrikulës.

Pavarësisht këtyre sfidave, studentët duhet të njihen si partnerë të vlefshëm në hartimin e kurrikulës dhe, si të tillë, ata duhet të inkurajohen të marrin pjesë dhe të kontribuojnë. Komitetet nuk duhet të përfshijnë një përfaqësues të studentëve vetëm për të përmbushur kërkesat e akreditimit; përkundrazi, ato duhet të përfshijnë studentë të shumtë gjatë një periudhe të zgjatur, studentë që do të mbledhin në mënyrë aktive mendime nga kolegët, përfaqësuesit e tregut të punës dhe palët e tjera të interesuara dhe do të sugjerojnë përmirësime. Përveç kësaj, edhe me ndërrimin e stafit, komitetet me anëtarë të shumtë studentë sigurojnë vazhdimësi, ruajnë kujtesën institucionale dhe ofrojnë udhëzime dhe mentorim për grupet e reja. Nga ana tjetër, mësimdhënësit duhet të reflektojë mbi supozimet e veta dhe të pranojnë se ndarja e pushtetit kontribuon në qëllimet e përbashkëta kurrikulare. Që ndryshimet në kurrikulë të jenë kuptimplote, është thelbësore të krijohet një mjedis mbështetës dhe gjithëpërfshirës ku si mësimdhënësit ashtu edhe studentët ndihen pjesë e diçkaje më të madhe dhe kuptimplote.

Zëri dhe zgjedhja në vlerësim

Përveç programit mësimor dhe hartimit të kurrikulës, konceptet e zërit dhe zgjedhjes së nxënësve janë bërë pjesë e diskutimit mbi bashkë-zhvillimin dhe hartimin e kritereve të vlerësimit. Në vend që t'i konsiderojnë nxënësit si objekte pasive të vlerësimit, zëri dhe zgjedhja i njohin nxënësit si partnerë në procesin e vlerësimit. Duke pranuar dhe respektuar reflektimet e tyre mbi procesin e vlerësimit, mësimdhënësit i ndihmojnë nxënësit të fitojnë pronësi dhe një ndjenjë më të madhe përgjegjësie (Mustafa et al., 2025).

Nga ana tjetër, përdorimi i zgjedhjes në vlerësim pranon që nxënësit kanë prejardhje, shkathtësi, objektiva dhe metoda të ndryshme për të demonstruar të kuptuarit e tyre. Duke ofruar formate të ndryshme vlerësimi, të tilla si projekte në grup, revista reflektuese, prezantime, raste studimi ose raporte me shkrim, mësimdhënësit u mundësojnë nxënësve të angazhohen në mënyrë më aktive dhe kuptimplote me detyrën në fjalë dhe të shprehin të nxënit e tyre. Dhënia e një zgjedhjeje nxënësve nuk do të thotë që mësimdhënësit ulin standardet e tyre. Përkundrazi, u jep nxënësve mundësinë për të arritur rezultatet e të nxënit përmes të nxënit të diferencuar që është me rëndësi personale për ta. Ndërsa i lidhin detyrat e tyre të vlerësimit me situata të botës reale, nxënësit janë më të angazhuar, krijues dhe të motivuar.

Zbatimi i zërit dhe zgjedhjes në vlerësim është në përputhje me zhvillimin e të menduarit kritik, reflektimit dhe shkathtësive të vetërregullimit të nxënësve. Duke treguar besim në vendimet e bazuara në njohuri të nxënësve, mësimdhënësit i aftësojnë ata të fitojnë vetëbesim dhe të marrin përgjegjësi për të nxënit e tyre. Kjo metodë siguron një provë autentike të të nxënit, e cila çon në një kulturë vlerësimi më të drejtë.

Së fundmi, përfshirja e zërit dhe zgjedhjes së studentit në vlerësim ripërcakton dinamikën e pushtetit. Marrëdhënia midis studentëve dhe mësimdhënësve kalon nga autoriteti në partneritet. Procesi i vlerësimit transformohet në një proces dinamik hulumtimi, zhvillimi dhe reflektimi, të cilat janë vlera thelbësore në arsimin e lartë.

Sfidat mund të shfaqen kur zëri dhe zgjedhja në vlerësim vihen në praktikë. Kërkohet transparencë, besim dhe përpjekje për të përfshirë studentët në modelin e vlerësimit. Gjetja e një ekuilibri midis preferencave të studentëve dhe standardeve institucionale paraqet sfida për mësimdhënësit. Përveç kësaj, nëse nuk menaxhohet siç duhet, shumë fleksibilitet mund të rezultojë në padrejtësi të perceptuar. Për më tepër, jo të gjithë nxënësit janë të aftë të marrin vendime të informuara dhe të shprehin nevojat e tyre në lidhje me vlerësimin. Prandaj, si mësimdhënësit ashtu edhe studentët duhet të angazhohen në komunikim efektiv, mbështetje dhe reflektim të vazhdueshëm në mënyrë që të kapërcehen këto pengesa.

Përfundim

Përfshirja e zërit dhe zgjedhjes së nxënësve në hartimin e programit mësimor, kurrikulën dhe vlerësimin e transformon të nxënit nga një pritje pasive e informacionit në një bashkëndërtim të njohurive të përqendruar te nxënësi. Kur nxënësit kontribuojnë në vendime që ndikojnë në ta, ata zhvillojnë shkathtësi veprimi, shkathtësi të shekullit XXI dhe të nxënit më të thellë. Kjo nga ana tjetër forcon vlerat demokratike dhe ndërton komunitete më tërheqëse në klasë.

Referencat:

Bovill, C., Matthews, K. E., & Hinchcliffe, T. (2021). Student partnerships in assessment. London: AdvanceHE.

Carey, P. (2013). Student as co-producer in a marketized higher education system: a case study of students’ experience of participation in curriculum design. Innov.Educ.Teach.Int. 50, 250-260. Doi:10.1080/14703297.2013.796714

Cook-Sather, A., Matthews, K. E., Ntem, A., & Leathwick, S. (2018). What we talk about when we talk about students as partners. International Journal for Students as Partners, 2(2),1–9

Flutter, J. (2006). ‘This place could help you learn’: Student participation in creating better school environments. Educational Review, 58(2), 183–193. doi:10.1080/00131910600584116

Flowerday, T., & Schraw, G. (2000). Teacher beliefs about instructional choice: A phenomenological study. Journal of Educational Psychology, 92(4), 634–645.

Mustafa, B., Gruda, Z., & Sarris, J. (2025). From spectators to decision-makers: redefining student roles as co-designers of curriculum. Front. Educ. 10:1645916. doi: 10.3389/feduc.2025.1645916